‘Creativiteit is geen talent. Het is een manier van werken’ ~John Cleese.

 

 

Is creativiteit een aangeboren talent of kun je het leren? En zo ja, hoe kun je dan creatiever worden?  De Britse acteur en komiek John Cleese onderscheidt daarbij twee modaliteiten van bewustzijn, die in samenspel moeten werken. De ‘open stand’,  waarin we een brede kijk op het onderwerp of probleem hebben en waarin we de geest de ruimte laten om mogelijke oplossingen te overpeinzen. En daarnaast de ‘gesloten stand’, waar we met smalle precisie inzoomen op de uitvoering van een specifieke oplossing. Beide modaliteiten zijn even belangrijk en nodig.  In de praktijk blijkt echter dat de balans tussen beide modaliteiten vaak is verstoord. Dan zitten we teveel in de gesloten modus waarin creativiteit geen ruimte heeft.

Cleese geeft vijf tips om in de ‘open stand’ te komen en je leven creatiever te maken (bekijk de volledige video):

1. Ruimte
Om creatief te zijn moet je speels zijn. Je kunt niet speels worden en dus ook niet creatief, als je onder je gebruikelijke druk staat van alles dat je nog moet doen. Daarom moet je jezelf in stilte afzonderen op een plek waar je niet wordt gestoord en kunt ontsnappen aan je dagelijkse beslommeringen.

2. Tijd
Het is niet genoeg om ruimte te creëren. Je moet je (innerlijke) ruimte ook voor een bepaalde tijd afbakenen. Spreek met jezelf af hoeveel tijd je ruimte voor jezelf wilt creëren en houd je daar gedisciplineerd aan.

3. Tijd
Geef je geest zo lang mogelijk tijd om met iets origineels te komen. Leer om het ongemak en de angstige onrust van ‘het (nog) niet weten’ en besluiteloosheid te tolereren.

4. Vertrouwen
Heb vertrouwen. Niets stopt je creativiteit zo effectief als de angst om een fout te maken.

5. Humor
De belangrijkste betekenis van humor is dat het ons sneller dan iets anders van de ‘gesloten’ stand naar de ‘open’ stand krijgt.

Over de balans tussen de open stand en de gesloten stand zegt Cleese: “We moeten in de open stand staan wanneer nadenken over een probleem. Maar, zodra we met een oplossing komen, moeten we overschakelen naar de gesloten stand om het te implementeren. Want zodra we een beslissing hebben genomen, zijn we alleen efficiënt als we doorgaan door met hetgeen besloten is, niet afgeleid door twijfels over de juistheid ervan”.

Om op ons meest efficiënt te zijn moeten we in staat zijn om achteruit en vooruit schakelen tussen de twee modaliteiten. Maar hier doet zich het probleem voor dat  we maar al te vaak vast komen te zitten in de gesloten stand. We hebben, door dagelijkse druk, de neiging om een tunnelvisie te houden op de momenten dat we het echt nodig is om een stap terug te doen en vanuit een breder perspectief te denken.

Cleese sluit af met een mooie belofte van zijn recept voor creativiteit:

“Dit is het bijzondere aan creativiteit: Als je gewoon je geest op een vriendelijke maar hardnekkige manier op het onderwerp laat rusten, dan krijg je vroeg of laat een beloning van je onbewuste”.

Met dank aan Maria Popova, Brain Pickings

Zelf creatief aan de slag met beeldhouwen? Klik hier voor de workshops.

‘Wie alle dingen wil ontvangen moet alle dingen loslaten’. Hoezeer is deze uitspraak van de middeleeuwse mysticus Meester Eckhart ook van toepassing op creativiteit? Kun je creativiteit bewerstelligen, of overkomt het je; spontaan wanneer je jezelf hiervoor openstelt.  Ontvankelijk bent. Dit laatste lijkt eenvoudig, maar is het niet. Het vraagt moed. Je moet daarvoor de poort van het niet weten en bepalen passeren. Dit betekent ook loslaten. Ik baseer mij op hetgeen psychosynthese therapeut Ben Bos hierover heeft geschreven.

 

Loslaten van het verleden, want in de creatieve handeling ben ik aandachtig  aanwezig in het hier en nu waarbij alles samensmelt in het actuele punt van werken. Natuurlijk is het verleden wel in mij aanwezig maar het bepaalt mij niet. Ik gebruik het om tot een nieuw concept te komen.

Loslaten van de toekomst, want ik ben niet bezig met wat er straks zal gaan komen.  Hierdoor ben ik zonder angst en zonder zorgen aanwezig in het moment van nu. Eenpuntig en geconcentreerd. Creativiteit staat daarmee gelijk aan mindfulness.

Loslaten van mijn  ‘maskers’ ,  mijn verschillende ‘ik-kanten’ (subpersonen) waarmee ik mij manifesteer in de maatschappij,  maar die in het creatieve proces  irrelevant zijn: “Pogingen om mij beter voor te doen dan dat ik werkelijkheid ben, imponeren, manipuleren, beïnvloeden, gelijk willen hebben, willen behagen of opvallen, dat alles valt weg, raakt afwezig verdampt”. Hierdoor word ik weer onschuldig, open en spontaan.

Loslaten van negatieve, dwingende  en vernietigende gedachten over mijzelf.   In het creatieve proces dienen zich uiteenlopende gedachten en gevoelens aan: aarzelingen, onzekerheden, gevoelens om niet te voldoen, schuld-, of schaamtegevoel, angst voor mislukking, ongeduld, pijn, crisis, vermoeidheid, zinloosheid evaringen. Juist door niet inperkend te denken, maar door creatief te ontwerpen, kom ik tot grensverleggende activiteit.

Loslaten van het bekende. Door dit alles los te laten en ontvankelijk te zijn voor wat zich voordoet en hierop te vertrouwen, krijgt inspiratie een kans om zich in je te openbaren (letterlijk de ‘spiritus’ , de geest komt over mij)  “Ik bepaal niet en dus ik ben open voor een intensiteit waarin ik bestaansrecht heb; de geest kan ik beleven als de Geest Gods, die me wordt aan- of ingeblazen.  Ik zie ineens een geheel dat nieuw is; alles wordt nieuw, fonkelend van samenhang en verwijzing naar grotere gehelen, die mijn bevattingsvermogen te boven gaan”

Bron:  Ben Bos, Alles is een, Kanttekeningen over psychologie en mystiek, Helios Boeken, De Beuk, Amsterdam 2004.

Zelf creatief aan de slag met beeldhouwen? Klik hier voor de workshops.

‘De moed om zekerheden los te laten is een vereiste voor creativiteit’ -Erich Fromm

Wat hebben creativiteit en mindfullness gemeen? Is het de veugdevolle extase die beiden kunnen oproepen? Mindfullnesstrainer Jon Kabat-Zinn noemt zeven kenmerken (pilaren) voor een goede basishouding die mindfulness bevorderend kunnen werken. Het betekent dat je bewust bent van het moment. Dat je aandacht schenkt aan wat zich voordoet in het van hier en nu, zonder erover te oordelen. Ik leg de zeven pilaren Kabat-Zinn langs mijn ervaring met creativiteit als beeldhouwer.  Mindfulness lijkt dan een ideale bewustzijnstoestand om de scheppende energie, die creativiteit is, uit te nodigen.

1.    Niet oordelen

De gewoonte om onze ervaringen voortdurend te beoordelen is zo sterk ingesleten dat we ons er nog nauwelijks van bewust zijn.
Deze neiging tot voortdurend evalueren, vergelijken en beoordelen kan in het creatieve proces een bron van frustratie zijn. Als je je in het creatieve proces richt op de opvattingen van anderen, dan maak je mogelijk iets om in de smaak te vallen bij die anderen. Negatieve gedachten als: ‘dit lijkt nergens op’ of , ’ik stel eigenlijk niks voor’, remmen ieder creatief proces. Bewust zijn van deze oordelen en je hier niet door laten bepalen schept ruimte voor creativiteit.

 

2.    Geduld hebben

De drang naar snelle resultaten en oplossingen is iets van deze tijd en is een lastige valkuil die moeilijk te omzeilen is.
Deze drang naar een snel resultaat wreekt zich in het creatieve proces. Beeldhouwen bijvoorbeeld doet ook een beroep op kwaliteiten zoals geduld, volharding, doorzettingsvermogen en discipline. Alle stappen in het creatieve proces van inspiratie tot realisatie hebben zo hun tijd nodig. Dit te aanvaarden geeft je de rust waardoor je met aandacht kunt genieten van het huidige moment. Het moment als fase in het creativiteitsproces waarbij de vorm zich geleidelijk manifesteert in materie.

 

3.    Altijd weer opnieuw beginnen

Mindfulness betekent de bereidheid om alles wat we reeds menen te weten aan de kant te zetten en ieder moment volledig overnieuw te beginnen.
Zo lang je in het creatieve proces nog niet weet en bepaald hebt hoe het eindresultaat eruit komt te zien, creëer je voor jezelf de ruimte om speels te ontdekken. Op avontuur te gaan. Het niet-weten schept ruimte. Altijd weer opnieuw beginnen betekent in het creatieve proces ook onbevangen het moment van nu tegemoet treden en met verwondering zien wat zich onder jouw handen openbaart in vorm.

 

4.    Vertrouwen

Vaak hebben we in onze opvoeding geleerd om onze aandacht naar buiten te richten en te vertrouwen op wat anderen ons te zeggen hadden. We zijn meestal niet gewend om onze aandacht naar binnen te richten en te vertrouwen op signalen die van binnenuit komen.
Afdwingen kun je creativiteit niet. Dat maakt creativiteit ongrijpbaar. Het is niet voor niets dat veel (beeldend) kunstenaars, schrijvers en musici van tijd tot tijd worstelen met de angst hun creativiteit (tijdelijk) te verliezen. Elisabeth Gilbert, schrijver van de bestseller Eat, Pray, Love, heeft hierop een optimistische kijk. http://bit.ly/yDEr.  Zij gaat ervan uit dat het niet jouw creativiteit is van waaruit je put, maar dat de collectieve creativiteit zich aan jou aandient en wel op ieder willekeurig moment.  Durf je te vertrouwen op je eigen vermogen tot creativiteit, dan krijgt deze scheppende kracht de ruimte om zich te manifesteren

 

5.    Niet streven (niets willen bereiken)

Meditatie is de kunst van het niets doen, of de kunst van het niet doen. We hebben de neiging om dat wat zich voordoet te vergelijken met wat we wenselijk vinden.
Ook in het creatieve proces ligt dit gevaar op de loer. De gedachte ‘ik ga nu een prachtig kunstwerk maken’  kan op zich al een bron van spanning en onrust zijn. Ook het vergelijken van je eigen werk met dat van een ander maakt je vaak eerder onzeker dan dat je vol vertrouwen bent over je eigen werk en creativiteit. Zoals al eerder gezegd: creativiteit laat zich niet afdwingen. Ieder streven daartoe is gedoemd tot mislukken.  Wel kun je de ruimte in jezelf creëren. Het is in de leegte van de geest dat creativiteit ontspringt.

 

6.    Acceptatie

Acceptatie is het zonder oordeel aanvaarden van wat er zich op dat moment voordoet.
In het creatieve proces heeft iedere fase van inspiratie tot realisatie zo z’n eigen dynamiek. Hier gaat het om het accepteren wat iedere fase in het creatieve proces van je vraagt en hier zonder oordeel bij blijven. De inspiratiefase vraagt bijvoorbeeld om een open en ontvankelijke geest die speels alle mogelijkheden onderzoekt. De realisatiefase daarentegen vraagt zeker in het geval van beeldhouwen om geduld, doorzettingsvermogen en volharding om het idee in materie vorm te geven. Gedachten van falen, onzekerheid, angst en ongeduld kunnen zich op ieder moment voordoen tijdens het creatieve proces. Het gaat erom deze gedachten bewust te zijn en te aanvaarden wat ieder moment in het creatieve proces van je vraagt. Dan accepteer je wat is en kun je aandachtig genieten van het moment.

 

7.    Loslaten

Onze geest wil vast blijven houden aan ervaringen die prettig zijn. Maar het kan ook gebeuren dat onze geest juist blijft vasthouden aan negatieve ervaringen en gevoelens.
Vaak gaat het dan om een ervaring van gekwetst te zijn of het gevoel ‘niet goed genoeg’ te of ‘niets te kunnen’ of  het ’niet waard’  te zijn. Zulke negatieve gevoelens en gedachten over jezelf werken remmend op het creatieve proces. Door het loslaten van dergelijke negatieve, dwingende en vernietigende gedachten en door niet inperkend te denken kom je tot grensverleggende creatieve activiteit.

 

Geïnspireerd op de blogpost van Levend in Aandacht